1992’de Türkiye’nin tarihi ve kültürel bağlarının olduğu Türk Cumhuriyetleri ile işbirliği geliştirmek üzere kurulan Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı, ilerleyen yıllarda Türk dış politikasında ortaya çıkan yeni dinamikler ile bölgesel ve küresel düzeyde yaşanan değişimler doğrultusunda yeniden yapılandırıldı. 2011 yılında teşkilat kanunu ve adı güncellenen Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), esnek ve hızlı karar alabilen yapısıyla faaliyetlerine daha güçlü biçimde devam etmektedir. Kurumsal büyümesini sürdüren TİKA, her yıl daha fazla ülkede ofisler açarak Orta Asya ve Balkanlar’dan Afrika, Latin Amerika ve Pasifik’e kadar uzanan geniş bir coğrafyada, doğumdan ölüme kadar insan hayatını ilgilendiren her sektörde nitelikli projeler üretmektedir. Türkiye’nin girişimci ve insani dış politika anlayışıyla uyumlu olarak TİKA, 60 ülkede 62 ofisi ile çeşitli alanlarda yılda iki bine yakın proje ve faaliyet gerçekleştirerek sürdürülebilir kalkınmanın tüm coğrafyalara yayılmasını amaçlamaktadır.
Stratejik ortaklık gereği kalkınma işbirliği alanında TİKA’nın Afrika’daki faaliyetleri de giderek artmaktadır. Afrika’daki ilk ofisini 2005’te Etiyopya’da açan TİKA, 15 yıl gibi kısa bir süre zarfında ofis sayısını 22’ye yükseltip 54 Afrika ülkesinde faaliyet gösterir hale geldi. TİKA, Afrika genelinde bugüne kadar yaklaşık 7 bin proje ve faaliyet gerçekleştirerek Afrika kalkınmasının lokomotif aktörlerinden biri oldu. 2021 yılı başında Afrika Birliği Komisyonu ile TİKA arasında kalkınma işbirliği mutabakat zaptı imzalandı. Sosyal ve ekonomik kalkınmadan tecrübe paylaşımına kadar geniş bir yelpazeyi kapsayan bu mutabakat, TİKA’nın Afrika’daki faaliyetlerinin güçlenerek devam edeceğinin bir göstergesidir.
Ülkemizin TİKA aracılığıyla insanı merkeze alan, sonuç odaklı, istikrara ve kalkınmaya katkı sunan proje ve faaliyetleri, Türkiye’yi diğer donörlerden pozitif anlamda ayırarak Türk tipi kalkınma işbirliği modelinin oluşmasına öncü olmuştur. Bu model, yardım veren-yardım alan hiyerarşik ilişkisinin aksine, Afrika ülkelerinin ihtiyaçlarını kendilerinin belirleyip çözümlemesini öngören eşitlerarası bir işbirliği anlayışına dayanmaktadır.
TİKA, Afrika’da sosyal ve beşerî kaynakların geliştirilmesi, idari mekanizmaların ve kurumsal altyapıların güçlendirilmesi için pek çok alanda faaliyet icra etmektedir. Meslek edindirmeden tarımsal kalkınma projelerine, hastane ve okul inşâsından, kadın girişimciliği desteklemeye kadar geniş bir faaliyet yelpazesine sahip olan TİKA, kıta ülkelerinin hassasiyetlerini dikkate alarak toplumun her kesimine fayda sağlayan, ülkelerin tarihi geçmişini ve kültürel özgünlüğünü destekleyen projeler hayata geçirmektedir.
TİKA’nın Afrika’daki faaliyetlerinde sağlık sektörü önceliğini korumaktadır. Libya Fizyoterapi Hastanesi, Somali Recep Tayyip Erdoğan Hastanesi, Nijer-Türkiye Dostluk Hastanesi’nin inşâsı gibi projeler, sağlık sektörünü güçlendirme yanında, Türkiye ile dostluk ilişkilerini artıran faaliyetler olarak ön plana çıkmaktadır. Ayrıca, ihtiyaç duyulan meslek dallarındaki iş gücünü artırmak amacıyla birçok eğitim programı uygulanmaktadır. Doğal hayatın korunması ve eko-turizmin güvenli yollarla desteklenmesi amacıyla kapasite geliştirme programları hayata geçirilmektedir. Afrika ile Türkiye’yi yakınlaştıran ortak kültürel mirasın korunması çalışmalarına da TİKA’nın büyük önem verdiğini belirtmeliyiz. Cezayir’de bağımsızlık sembolü olan Keçiova Camisi’nin restorasyonu, Etiyopya’da Kral Necaşi ve 15 Sahabe türbesinin restorasyonu, Güney Afrika’da Soweto ve Capetown’da Hamidiye Camii restorasyonu ve Sudan’da Sevakin Adası Osmanlı Dönemi Eserleri’nin restorasyonu, tamamlanan bazı örnek projelerdir.
TİKA’nın Afrika’daki faaliyetlerinde sağlık sektörü önceliğini korumaktadır. Libya Fizyoterapi Hastanesi, Somali Recep Tayyip Erdoğan Hastanesi, Nijer-Türkiye Dostluk Hastanesi’nin inşâsı gibi projeler, sağlık sektörünü güçlendirme yanında, Türkiye ile dostluk ilişkilerini artıran faaliyetler olarak ön plana çıkmaktadır. Ayrıca, ihtiyaç duyulan meslek dallarındaki iş gücünü artırmak amacıyla birçok eğitim programı uygulanmaktadır. Doğal hayatın korunması ve eko-turizmin güvenli yollarla desteklenmesi amacıyla kapasite geliştirme programları hayata geçirilmektedir. Afrika ile Türkiye’yi yakınlaştıran ortak kültürel mirasın korunması çalışmalarına da TİKA’nın büyük önem verdiğini belirtmeliyiz. Cezayir’de bağımsızlık sembolü olan Keçiova Camisi’nin restorasyonu, Etiyopya’da Kral Necaşi ve 15 Sahabe türbesinin restorasyonu, Güney Afrika’da Soweto ve Capetown’da Hamidiye Camii restorasyonu ve Sudan’da Sevakin Adası Osmanlı Dönemi Eserleri’nin restorasyonu, tamamlanan bazı örnek projelerdir.
Tüm ülkelerin içe kapandığı Covid-19 sürecinde TİKA aracılığıyla 30’un üzerinde Afrika ülkesinde 50’ye yakın pandemiyle mücadele projesi hayata geçirildi. Tıbbi malzemeler temin edilip hijyen üniteleri ve maske üretim merkezleri kuruldu. Pandemi süresince 160 ülkeye yardım sağlayan Türkiye’nin yardım talebi aldığı bölgeler arasında 49 ülkeyle Afrika kıtası başı çekmekteydi. Türkiye, Afrika ülkelerine 15 milyon doz Covid-19 aşısı hibe etmeyi taahhüt etmiştir.
Sayın Cumhurbaşkanımızın III. Türkiye-Afrika Ortaklık Zirvesi’nde Afrika ülkelerine 15 milyon aşı bağışlanması talimatını müteakip, 1.730.000 doz aşı Kongo Demokratik Cumhuriyeti’ne (KDC) gönderilmiştir. Benin’e 500 bin ve Nijer’e 200 bin doz aşı 14 Mart 2022 tarihinde teslim edilmiştir. 22 Mart 2022 tarihinde ise Somali’ye 290 bin doz ve 23 Mart 2022’de ise Tanzanya’ya 1 milyon doz aşı teslim edilmiştir. 19 Nisan 2022 tarihinde ise 500 bin doz aşı Mali makamlarına takdim edilmiştir. Yerel imkânlarla ürettiğimiz TURKOVAC aşısı Afrikalı dostlarımıza ulaştırılmaya başlanmıştır. KDC’ye ilettiğimiz aşıların 130 bini ulusal çabalarımızla üretilen TURKOVAC aşısıdır.
Afrika ülkelerine yönelik aşı bağışı kampanyasına Türk Devletleri Teşkilatı da katılmıştır. Bu kapsamda şimdiye kadar Türkiye’nin bağışladığı 200 bin doz, Azerbaycan ve Özbekistan’ın bağışladığı 100’er bin doz Sinovac aşısı Burkina Faso’ya, Macaristan’ın bağışladığı 211 bin doz Sinopharm aşısı ise Togo’ya ulaştırılmıştır.